Fietsroute

Fietsroute De kleine steden van Friesland

De Friese elf steden, wie kent ze niet? Toch is de naam steden hier heel verwarrend, want sommige van deze ‘steden’ zijn wel heel klein. Welkom in Sloten, Hindeloopen en Stavoren.

Je fietstocht start in het dorpje Koudum, in de gemeente Súdwest-Fryslân. De naam van dit dorpje is waarschijnlijk afkomstig van de woorden ‘col’ en ‘widum’, wat zoiets betekent als ‘hoog punt in een bos’. Koudum ligt namelijk op een ‘hoog’ punt van een zandrug (10 meter boven NAP) en wordt omringd door bossen en water. Het dorp heeft niet veel bezienswaardigheden; wel vind je in het centrum tal van gezellige horecagelegenheden.

Vanaf het beginpunt bij knooppunt 94 – op de kruising van de Beukenlaan en de Onderweg – fiets je door het dorp en kom je langs de rand langs het fraaie Oldeferdpark. Als je geïnteresseerd bent in mooie kerkinterieurs, dan is de Sint-Martinikerk een bezoekje waard. Ga hiervoor na het startpunt de tweede straat rechts, je fietst dan vanzelf langs de kerk.

Bij het buurtschap Galamadammen kun je niet meer om het Friese landschap heen: zowel links als rechts zie je grote meren. Aan je rechterkant zie De Morra, een meer dat ontstaan is tijdens het Saalien, en de Vogelhoek. Zoals de naam van het laatste meer al aangeeft, bevind je je in een vogelrijk gebied. Lepelaars en bergeenden zijn geen zeldzame gasten in de waterrijke omgeving. Het zogenaamde bûtlân van deze meren ligt ‘s winters voor een groot deel onder water en dit levert een unieke vegetatie op met onder andere veenwortel, moerasdroogbloem, greppelrus, geknikte vossestaart en sterrekroos. Ook vind je in de hooilanden eromheen echte koekoeksbloem, vergeet-mij-nietje, grote ratelaar, reukgras en watermunt.

Het volgende dorp op de route is Balk, tevens een populair watersportgebied. Een aantal monumenten in het dorp zijn de moeite van het bekijken waard. Allereerst de Sint-Ludgeruskerk uit 1883. Deze driebeukige basiliek heeft een imposant interieur met een neogotisch hoogaltaar uit 1899. Tot 1963 maakte dit altaar deel uit van de Grote of Sint-Michaëlskerk in Zwolle. Iets verder, op de kruising tussen de Raadhuisstraat en de Dubbelstraat, staat het Raadhuis van Balk. Dit prachtige gebouw uit 1615 is niet te missen, al is het alleen maar door de trap die omhoog leidt naar de ingang op een bordes. Het bordes wordt gesierd door twee gebeeldhouwde leeuwen en ankers op de gevel tonen het bouwjaar van het Raadhuis.

De ui-stad

Via de knooppuntenroute kom je vervolgens aan in Sloten, de kleinste stad van Friesland. De geschiedenis van dit dorp begint bij een stins van de familie Van Harinxma. Op die plek kruiste het riviertje de Ee – een belangrijke waterweg van Sneek naar de Zuiderzee – een van de oudste Middeleeuwse landwegen. Rond deze stins ontstond een nederzetting, die later uitgroeide tot een welvarend stadje. Naast bescherming en beheersing van de omgeving was de tolheffing over deze water- en landwegen de belangrijkste bron van inkomsten van Sloten. De strategische ligging wekte tijdens de Tachtigjarige Oorlog ook de interesse van de Spanjaarden, die tevergeefs geprobeerd hebben om Sloten in te nemen.

De Vesting Sloten is ontworpen door Menno van Coehoorn, die ook architect was van de vestingen van Zwolle, Nijmegen, Grave, Breda en Bergen op Zoom. In het dorpje Wijckel, waar je vlak voor Sloten doorheen komt, kun je in de kerk zijn praalgraf bezichtigen. Leuk feitje: Sloten wordt ook wel ‘sipelstêd’ (ui-stad) genoemd. Dit heeft de stad te danken aan de oorspronkelijke plattegrond die de vorm van een ui heeft. Volgens ontwerper Van Coehoorn was dit de ideale vorm voor een vestingstad. De vestingwerken van Sloten zijn zeer goed bewaard gebleven. Neem vooral even de tijd om de historische binnenstad te voet of per fiets te verkennen: je waant je in een voorbije tijd.

Langs gezellige Friese dorpjes en het IJsselmeer fiets je richting Stavoren. Deze voormalige Hanzestad is net als Sloten ontstaan op een knooppunt van land- en waterwegen. Toen heette het nog Staveren. Vanaf de elfde eeuw werden er kleine zilveren muntjes geslagen, waarvan er in Friesland weinig teruggevonden zijn, maar wel veel in bijvoorbeeld Scandinavië, Polen en Rusland. Dit onderstreept het belang dat deze kleine stad gehad heeft in de Oostzeehandel.

‘Het vrouwtje van Stavoren’

Rond 1400 was het gedaan met de bloeitijd van Stavoren. Overstromingen verzwolgen grote stukken land en de monniken verlieten het nabijgelegen klooster. De beroemde sage van ‘het vrouwtje van Stavoren’ gaat over de ondergang van deze ooit welvarende stad. In de sage wil een rijke koopmansweduwe dat een van haar kapiteins het kostbaarste wat hij kan vinden, meeneemt van zijn volgende reis. Maar hoezeer hij ook zijn best doet, hij vindt niets wat aan die beschrijving voldoet. Tot hij een lading prachtige tarwe ziet en deze, in de overtuiging dat dit het kostbaarste is, mee terug neemt naar Stavoren. De koopmansvrouw deelt zijn mening niet en beveelt de lading overboord te gooien. Een inwoner waarschuwt haar daarna voor haar overmoed en zegt dat zij ooit een bedelaar zal worden. Als reactie hierop gooit zij een gouden ring in zee, snoevend dat zij nooit een bedelaar zal worden, evenmin als de ring uit de zee zal terugkeren. Niet lang daarna vindt zij haar ring terug in de maag van een vis en vanaf dat moment kent haar leven niets dan tegenspoed. Je kunt de sage zien als een metafoor voor een stad die haar handel en macht steeds meer uitbreidde en meer wilde.

In de haven vind je een standbeeld van deze arrogante koopmansvrouw, een herinnering aan de bewogen geschiedenis van de kleine, maar toch ooit invloedrijke stad. Ook kom je langs de vuurtoren van Stavoren. Dit is geen vuurtoren zoals je gewend bent: geen hoog en imposant stenen gebouw maar een gietijzeren geraamte.

De stad van klederdracht en schilderwerk

Ook Hindeloopen is een kleine stad. Maar net als Stavoren was zij sinds de Middeleeuwen een belangrijke handelsplaats. De vroegere welvaart van de stad is terug te zien in het monumentale centrum, waar je nog zeer veel oude panden kunt vinden. In Hindeloopen kun je het Eerste Friese Schaatsmuseum bezoeken. Hiervoor moet je van de route afwijken: op de Westdijk sla je rechtsaf de Nieuwe Weide in. Hier vind je het museum. Ook museum Hindeloopen, dat naast de kerk ligt, is een aanrader. Hier kun je alles te weten komen over de voormalige handelsstad, de verdwenen klederdracht en het Hindelooper schilderwerk. Het stadje stond vooral hierom bekend: meubels en kledingaccessoires werden beschilderd in de kenmerkende Hindelooper kleuren en motieven. Leuk feitje: de voormalige Zuiderzeesluis bestaat nog en wordt tot op de dag van vandaag met de hand bediend.

Vanaf Hindeloopen fiets je het laatste stukje terug naar het startpunt in Koudum.